Wydarzenia
Zakręty w sztuce polskiej po 1945 roku
23 kwietnia o godz. 17 zapraszamy na wykład "Zakręty w sztuce polskiej po 1945 roku".
Rozważania będą się koncentrować na nowych inspiracjach, poszukiwaniach form i ekspresji, przełomach, zjawiskach i wydarzeniach artystycznych, wpływie polityki i historii na twórczość polskich artystów.
Wykład Jerzego Brukwickiego - krytyka sztuki, dziennikarza, wieloletniego szefa warszawskiej Galerii Krytyków POKAZ w Warszawie
Wstęp wolny
Zakręty w sztuce polskiej po 1945 roku
Sztuka polska po II wojnie światowej wiele uwagi poświęciła życiu człowieka, jego uwarunkowaniom oraz problemom odradzającego się świata. Obserwowała i komentowała zachodzące zmiany i zwyczaje. Do dzisiaj wyróżnia się niezwykłą różnorodnością i nowatorstwem, działalnością silnych osobowości artystycznych, zwracających uwagę własną, łatwo rozpoznawalną stylistyką, sposobem obrazowania. Proces przekształceń języka plastycznego i koncepcji twórczych, jak nigdy dotąd, ulegał znacznym wpływom wydarzeń dziejowych i społecznych. Artyści z nadzwyczajną siłą i prawdą mówią o stosunku człowieka do otaczającej go rzeczywistości, istocie i sensie życia, radościach i smutkach istnienia.
Po 1945 roku znaczna część twórców skoncentrowała się na rozliczeniach z tragizmem wojny, jej przerażającym, przygnębiającym wspomnieniem. Drugim, istotnym nurtem sztuki polskiej w pierwszych latach powojennych stał się koloryzm (Jan Cybis, Hanna Rudzka-Cybisowa, Eugeniusz Eibisz, Artur Nacht-Samborski, Czesław Rzepiński, Wacław Taranczewski), którego głównym warunkiem powstania obrazu była jego koncepcja malarska. W tym samym czasie młode pokolenie malarzy, grafików i rzeźbiarzy uległo wpływom tradycji awangardy okresu międzywojennego. W Krakowie ukształtowała się Grupa Młodych Plastyków (Tadeusz Brzozowski, Tadeusz Kantor, Kazimierz Mikulski, Jerzy Nowosielski, Jerzy Skarżyński), z którą współpracowali m.in. Maria Jarema, Jonasz Stern. Wydarzeniem stała się I Wystawa Sztuki Nowoczesnej w Krakowie (1948). Swoją znaczącą pozycję budował Andrzej Wróblewski, którego twórczość zdominowały problemy ludzkiego życia, trudne sprawy związane z emocjami i relacjami człowieka ze światem.
Pierwszym zwrotem w dziejach powojennej sztuki polskiej stało się narzucenie środowiskom twórczym przez władzę ludową w 1949 roku realizmu socjalistycznego, jako „jedynej, słusznej metody twórczości artystycznej i ideowej”, który miał przemawiać do odbiorców „językiem przystępnym i zrozumiałym”. Na szczęście epoka socrealizmu trwała krótko, zaledwie sześć lat. Istotne dla przemian politycznych i społecznych lata 1955-1956 stworzyły nowy klimat i warunki dla sztuki. Do głosu dochodzą różnorodne tendencje artystyczne, współistniejące obok siebie – sztuka realistyczna i abstrakcyjna, metaforyczna, symboliczna, ekspresyjna, surrealistyczna. W głośnej Ogólnopolskiej Wystawie Młodej Plastyki „Przeciw wojnie – przeciw faszyzmowi” w warszawskim Arsenale (lato 1955) debiutowało pokolenie młodych, zbuntowanych twórców (Przemysław Brykalski, Krystyna Brzechwa, Waldemar Cwenarski, Stefan Gierowski, Jan Lebenstein, Marek Oberländer, Jacek Sempoliński, Jacek Sienicki), które studia artystyczne ukończyło już po wojnie. Prezentowane ekspresyjne obrazy i rzeźby manifestowały egzystencjalne refleksje nad sensem życia, codziennością. „Arsenał” uważany jest za jedną z najważniejszych wystaw w dziejach polskiej sztuki współczesnej.
Po politycznej odwilży, w konsekwencji reform Października ‘56 zapanowała w Polsce abstrakcja „bezforemna” (malarstwo materii, informel) w różnych odmianach (Tadeusz Kantor, Zbigniew Tymoszewski, Rajmund Ziemski). Kolejny znaczący zwrot w sztuce polskiej na początku lat 60. zapoczątkowała abstrakcja geometryczna z wszelkimi jej rodzajami (Henryk Stażewski, Stefan Gierowski, Adam Marczyński, Zdzisław Gostomski) oraz „nowa figuracja”, której zasadniczym tematem stał się trud ludzkiego istnienia. Nurt „nowej figuracji” wzbudził szczególne zainteresowanie w środowisku warszawskim (Teresa Pągowska, Wiesław Kruczkowski, Janusz Przybylski, Marek Sapetto, Wiesław Szamborski, Edward Dwurnik). Odrębne miejsce zajęła krakowska Grupa „Wprost” (Zbylut Grzywacz, Maciej Bieniasz, Leszek Sobocki, Jacek Waltoś), która inspirowała się otaczającą człowieka rzeczywistością, odważnie podejmowała trudne tematy społeczne i obyczajowe. Ich prace ujawniały absurdy codzienności, ironicznie ją komentowały. W tych latach znacznie wzrosła dokuczliwość cenzury, mnożyły się ograniczenia i represje administracyjne.
Około 1970 roku dużą popularność zdobył konceptualizm, analizujący procesy intelektualne doprowadzające do aktu powstania dzieła, łączący bardzo często język plastyczny ze słowem (Jerzy Rosołowicz, Ryszard Winiarski, Andrzej Dłużniewski, Jerzy Grabowski). Ponadto konceptualizm wiele zmienił w poglądach na znaczenie dzieła sztuki i roli artysty.
W latach 80. zaznaczyło swoją obecność pokolenie głośno kontestujące obowiązujący porządek polityczny i społeczny. Powstanie „Solidarności” przyczyniło się do znacznej zmiany klimatu uprawiania sztuki. Powstało wiele prac ukazujących rzeczywistość polskiego życia codziennego. Wprowadzenie 13 grudnia 1981 roku stanu wojennego wywołało bojkot oficjalnego życia artystycznego, przyczyniło się do narodzin ruchu kultury niezależnej. Nastąpił okres malowania ekspresyjnych, wielkoformatowych obrazów, powstało sporo intrygujących instalacji rzeźbiarskich, znakomitych plakatów wyrażających bunt przeciwko władzy, niesprawiedliwości, nietolerancji, upokorzeniom (Krzysztof Bednarski, Jan Bokiewicz, Tadeusz Boruta, Jerzy Kalina, Łukasz Korolkiewicz, Aldona Mickiewicz, Piotr Młodożeniec, Wiesław Obrzydowski, Romuald Oramus, Jan Rylke, Stanisław Sobolewski, Szymon Urbański, grupa „Wprost” , „Gruppa”: Ryszard Grzyb, Paweł Kowalewski, Jarosław Modzelewski, Włodzimierz Pawlak, Marek Sobczyk, Ryszard Wożniak).
Lata 90. minionego wieku to okres sztuki krytycznej (Paweł Althamer, Katarzyna Kozyra, Zbigniew Libera, Piotr Uklański, Artur Żmijewski), która preferowała tematy biologicznego wymiaru ludzkiego bytowania (przemijanie, starość, choroba, kalectwo, śmierć), uwarunkowań egzystencjalnych i emocjonalnych człowieka. Ich prace budziły niepokój, często wywoływały zażarte dyskusje i spory.
W pierwszej dekadzie XXI wieku dominowało pokolenie Grupy „Ładnie” (Rafał Bujnowski, Marek Firek, Marcin Maciejowski, Wilhelm Sasnal, Józef Tomczyk „Kurosawa”) oraz pokolenie Y (Anna Molska, Wojciech Bąkowski, Tymek Borowski, Paweł Dunal, Jakub Julian Żiółkowski). Młodzi twórcy zdobyli ważną pozycję w sztuce światowej. Dużo uwagi poświęcają nieodległej przeszłości, opisują rzeczywistość, przestrzeń publiczną, komentują globalną komunikacją, problemy ekologiczne, mass media, reklamę.
Dzieje powojennej sztuki polskiej niezwykle mocno związały się z najważniejszymi wydarzeniami i faktami historycznymi ostatnich siedemdziesięciu lat: społecznymi, politycznymi i mentalnymi, z „szarą” codziennością, robotniczymi strajkami, wizjami modernizacji kraju. Często była wikłała się w różne konteksty polityczne, stanowiła krytyczne komentarze przeszłej i obecnej rzeczywistości.
